Мой предок Чингис хан.К 200-летию автора гимна Байкала

К 200-летию автора гимна Байкала 

Трудно найти того, кто бы не знал песню «Славное море, священный Байкал». Но не каждый скажет, кто ее автор. Некоторые и вовсе считают, что слова народные

А ведь эта песня, написанная в нашем городе, могла бы стать одним из исторических «брендов» столицы Бурятии. Но ее автор Дмитрий Давыдов не удостоился даже скромного памятника, хотя был не только учителем и смотрителем училищ.

Современники почитали его как подвижника -краеведом, лингвиста, фольклориста, этнографа, археолога. Он изучал якутский и бурят-монгольский языки.

До сих пор в официальной биографии поэта пишут, что он родился в Ачинске Енисейской губернии. Между тем, в национальном архиве Бурятии сохранился формулярный список (нечто вроде автобиографии-анкеты), где поэт самолично вписал, что родился в городе Каинск Томской губернии.

Денис Давыдов

Герой войны 1812 года, поэт Денис Давыдов приходился будущему автору гимна Байкала родным дядей. Интересно, что происхождение Давыдовых сам знаменитый поэт связывал с монголами.

Монгол Улсын анхны баатар Семёнов Г.М

1911-1912 онд Монголоос Манжийн амбанг хөөж явуулсан чөлөөлөх дайнаар төрсөн анхны баатрууд бол Г.М Семёнов, Хатанбаатар, Манлайбаатар гурав юм. Атаман Семёнов нь Их хүрээндэх манж-хятадын цэргийн зэвсгийг хураасан баатар эр билээ. Богд хааны зарлигаар “Баатар” цол олгосон байтал бид нөгөө 2-ыг мэддэг ба харин Семёновын талаар ямагт хар бараан төсөөлөлтэй байдаг. Тэрээр Дагуур өртөөнд Нармай Монголын Засгийн газар байгуулж, гамин цэргийг хөөж гаргахаар найз барон Унгернээ томилж явуулж байсан хүн юм. Монгол Улсын анхны баатар Г.М Семёнов   Монгол улсад ямар хар буруу хэрэг хийсэн болоод бидний хараал зvхлийг амсаж явааг эргэж нэг тунгаавал яасан юм бэ?

                                                          Гарчиг

1. Олхонуд Дашдоржийн Баярхvv  " Жанжин Сvхбаатар ба Атаман Семенов"

2. Атаман СЕМЕНОВ Г.М    "О себе: Воспоминания, мысли и выводы"
                                                                (Семёновын дурдатгал номын хэсгээс).

3. Григо́рий Миха́йлович Семёнов  Материал из Википедии — свободной энциклопедии 

      

Монгол үндэстний Их зохиолч Дашдоржийн Нацагдорж (1906-1937)

   Дашдоржийн Нацагдоржийн мэндэлсний 105 жилийн ойд 

 

  Монгол үндэстний Их зохиолч Чингис хааны шууд удам төрөл тайж Дашдоржийн Нацагдорж   үндэстний ардчилсан Нармай Монгол үзэлтэн,панмонголист Элбэгдорж Ринчиногийн (1888-1938)  нарийн бичгийн дарга мөн шавь туслах нь байсаны хувьд “мангас нохой Шариковуудад”алуулжээ.

                                             1.    Д.Нацагдоржийн товч намтар

Хотгойд Монгол

                                                Хотгойд Монгол 

Ємнє минь "Хотгойд Монгол" гэдэг сонин дэлгээстэй байна. 8 дахь дугаар нь хэдийнээ гарсан энэхvv сонинг анх удаагаа л олж харж байна. Ганцаархнаа уншиж зvрхэлсэнгvй, андууддаа бас сонирхуулмаар санагдаад. Хотгойд нутгийн талаар их л дэлгэрэнгvй бичсэн байх юм. Хотгойд дуу, домог гээд л. Улам ихийг уншихийг хvссэн хvмvvс мэдээж худалдаж аваад уншна биз ээ. Та бvгдэд таалагдана гэдэгт...

Ж. Цэвээн,Б. Ринчен нарын Чингис хааны тайлга тахилгын тухай бичсэн тэмдэглэлүүд

                                     

                                     Эзэн Богд Чингис хаганы тайлга тахилгын ёслол

                               "Болд төмөр зүрхэт баатар Ордос түмэн"  шар Дархадууд

                                    

                                          

Чингис хааны тахилгад хайлдаг "Тэнгэр бурхны арван хоёр дуу"

Вавилон нутгийн соёлын өвийг тээгчид

                                             Ка дингирра-Вавилон хот

   |Соёл иргэншил, шашин шүтлэг анх үүссэн газруудын нэг нь Хоёр мөрний сав Месопотами, Вавилоны газар нутаг гэж үздэг билээ. Эртнээс хүн төрлөхтний соёл иргэншлийн өлгий болсон  Месопотами нутгийн шашин соёлын нөлөөлөл нь бүх дэлхийн хүн ардуудад маш их тархсан түүхтэй. Тийм учраас төв азийн ард түмэн дунд ч тэдний соёлын ул мөр маш их үлдсэн байдаг. Түүхийн зарим нэгэн баримтуудыг харахад төв азийн ард түмэн дундаас Вавилон нутгийн шашин соёлын өвийг хамгийн ихээр тээгчидийн нэг нь монголчууд юм. Монголчуудын хэл, ёс заншил, ёс зүй, соёл урлаг, шашин шүтлэг, өв уламжлалыг сайн ажиглан шинжвэл эдгээрт эртний Вавилон нутгаас гарал  үүсэл бүхий өв уламжлал маш их байдаг. Монголчуудын хэл, ёс заншил, шашин шүтлэгийн эх суурь болсон гэж хэлж болох магадлалтай. Харамсалтай нь өнөөгийн монголчууд өөрсдийн язгуурын эртний өв уламжлалын гарал үүслээ умартсан ба бүр эзэн Чингис хаандаа зориулан дуулдаг 12 дууныхаа хэл, үг, утгыг нь хүртэл мартжээ.

    Монголчуудаас гадна өөр нэг Вавилоны  шашин соёлын өвийг тээгчид нь европын ашкенази-еврейчүүд юм. Ашкенази-еврейчүүдийн багагүй хэсгийг төв азиас гаралтай хүмүүс бүрдүүлдэг ба тэднийг  дундад зууны үеийн хазаруудын удмын хүмүүс гэж үздэг. Хазарууд нь баруун түрэгийн нэгэн хэсэг болж байсан ба дараа нь иүдейн шашинд  орж  янз бүрийн шалтгааны улмаас европын орнуудаар таран суурьшсан ард түмэн юм. Ашкенази-еврейчүүдийн эртний өв уламжлалыг баримтлагч хасидууд ба монголчууд дунд ижил төстэй зүйл элбэг байгаа нь эрт дээр үеэс нэгэн үндэс бүхий соёл, шашин шүтлэгтэй байсных бололтой. Мөн гарал үүсэл талаасаа ч холбоотой, нэг үндэстэй байсан нь нотлогддог. Бидний өвөг дээдэс дорнын христын шашин шүтлэгүүдтэй маш ойр, холбоотой байсан тухай эртний олон тооны түүхэн зохиолуудад бичигдэн үлдсэн билээ. Исламын, буддын, даогийн шашнуудын зарим нэгэн урсгалуудтай мөн ижил ойр байсан түүхтэй. 13-р зууны монголчууд хэдий олон шашин шүтлэгүүдтэй ойр байсан ч өөрийн гэсэн онцгой нэгэн үзэл бодол бүхий шашины хүмүүс байсан.

 Зарим нэгэн түүхэн баримтууд толилуулвал:

Хүн гүрний начин хөвгүүн шаньюдайн тухай үлгэр

 

                                              Хүн гүрний шаньюгийн алтан титэм

    Хүннүчүүд нь МЭӨ III зууны үед хүчирхэгжин мандаж, төв азид анх удаа өөрсдийн төр улсыг байгуулсан нүүдэлчин ард түмэн билээ. Хүн гүрэн нь ид мандаж байх үедээ дэлхийн хэмжээний их гүрэн болсон ба дэлхийн түүхэнд ул мөрөө үлдээсэн монголчуудын эртний удам угсаа юм. Хүн гүрний их хаадыг “шаньюй” гэж нэрлэж, цоллож байсан гэж эртний хятадын түүхийн зохиолууд, сурвалж бичгүүдэд тэмдэглэгдсэн байдаг. Энэ “шанью” гэх үг нь Хүннүчүүдийн үг мөн бөгөөд “Их өргөн” гэсэн утгатай юм. Хүннүчүүдийг монголчуудийн өвөг дээдэс мөн гэж зарим түүхчид үздэг харин зарим нь биш гэж үздэг байна. Хэрвээ монголчууд Хүннүчүүдээс гарал, үүсэлтэй бол монголчуудын ардын аман зохиолд Хүннүүчүүдээс ямар нэгэн үлгэр, туульс хадгалагдан үлдсэн байх ёстой билээ. Монголчуудын ардын аман зохиолд хоёр мянга орчим жилийн өмнөөс хадгалагдан үлдсэн зүйл байна уу? байна аа. Ихэрэд-булагад буриадуудад Хүннүчүүдтэй холбогдох ба тэднээс үлдсэн байж болох талтай “Нарин хүзүү Гүлдэмэй” хэмээх нэгэн үлгэр, домог байдаг байна. Энэ үлгэрт нэгэн хаан хүүгийн тухай өгүүлдэг. Хаан хүүгийн авга ах нь өөрийн хүүгээ хаан ширээнд суулгахыг санаархан янз бүрийн хуйвалдаан зохион байгуулж хааныг нас барсаны дараа нь хаан хүүг хөнөөдөг. Хороогдсон хаан хүүгийн том болсон хоёр хөвгүүд нь эцгийгээ ид шидийн хүчээр амь оруулдаг байна. Амь орсон хаан хүү муу санаат авга ах Хара Дулдайгийн талынхныг ялан хаан ширээндээ суун амар сайхандаа жаргадаг. Хамгийн сонирхолтой нь энэ домогт гардаг хаан хүүгийн цол нь “нашин хүбүүн шаньюдай” (начин хөвгүүн шаньюдай ) гэж байгаа нь. Б.С.Дугаров энэ үлгэрийн “шаньюдай” гэх үгийг эртний хүннүчүүдын хааны цол болох “шанью” гэдэг үгнээс гаралтай үг мөн гэж үздэг. Шанью гэх цол нь  Хүннүчүдийн түүхийн бүх цаг үед хэрэглэж байсан цол юм. Хүннү гээс хойш ч зарим улс түмнүүд энэ цолыг хэрэглэж байсан гэдэг. Энэ буриад үлгэр домогт Хүннүгийн хаадын “шанью” цол нь хойно “-дай” дагавартай хэллэгдэж байгаа нь МНТовчоонд тэмдэглэгдэн үлдсэн эртний Монгол хүмүүсийн нэрсийг санагдуулж байна. Жишээ нь Баргудай, Бааридай, Боржигадай, Баадай, Хорилардай, Мангудай, Ноёгидай, Цагаадай гэх мэт...  Цаг хугацааны хувьд эдгээр хүмүүсийн нэрс манай он тооллын нэгдүгээр мянганы хоёрдугаар хэсэгт хамаарах юм мөн. Хүн гүрнээс хойш хэдхэн зуун жилийн дараа болсон үйл явдлуудын баатрууд юм. Дээрх түүхэн баатруудын үед хүннүчүүдийн хаадын “шанью” цол хэрэглэгдэж байсан үе юм. Харин хаан хүүг “шаньюдай” гэж нэрлэж цоллож байгаа нь эртний монгол хэл хэллэгийн дагуу байна. “Нашин хүбүүн шаньюдай” гэдэг нь Хүн гүрний үеийн үг хэллэг цол байж болох юм.

Шломо Зандын төв азиас гаралтай хазаар еврейчуудын тухай ном гарав

Джеззар Гирай Султан бин Хусеин Памир Гирай Султан

Монголчуудын Их хаан Чингис хаган,Алтан Ордны хаант улсын  Бат хаан,Крымын хаант улсын Гирей хааны удам угсааны хүн, Лондон хотын Giray Design Company компаны эзэн,нэрт дизайнер хунтайж  Джеззар Гирай Султан бин Хусеин Памир Гирай Султаны хэлсэн үгс.

Адресовано Величественному Татарскому народу,
который является Знаменитой Золотой Ордой

(2000 г., перевод с английского)
Существуют несколько народов в мире, которые могут предъявить права на такое грандиозное наследие как можете Вы. Существуют также несколько народов, которые пережили столь трагическое страдание с таким достоинством. Всех кто был свидетелем событий нескольких последних лет со времен Перестройки испытывают чувство восхищения и они относятся с благоговением к Вашему характерному трудолюбию и эмоциональному самообладанию.
Представленного перед Вашим величественным примером, Меня в равной мере переполняют чувства печали и радости. Но входя в новое тысячелетие, у нас нет места для печали.
Наша великая история зародилась на пороге последнего тысячелетия со славной жизнью нашего прародителя, повелителя Чингиз Хана. Но не только наш величественный Повелитель завоевал мир и создал самую большую империю в мировой истории, простиравшуюся от сердца Европы до берегов Кореи, а также он был основателем величайших цивилизаций в истории человечества, которые включали династию Юань в Китае, Моголов в Индии, Хулагидов в Персии и конечно нашу собственную Золотую Орду.
Мы должны смотреть в будущее и мы много имеем, чтобы стремиться к этому. Несомненно, кровь Повелителя Чингиз Хана течет в наших жилах. Возрождение всех Татар начнется с нового тысячелетия!

Ваш покорный слуга, Джеззар Гирай

История племени Эхирит полна загадок

Эхирит (ихэрэс)-булагад нутгийн Ашибагад овогтны тайлган

20-р зууны эхэн үе






Мөргөлийн газар (Бурхан)



Ашибагад овогтны тахилгат Үхыр Манхай уул. Тахилгын чулуун ширэнүүд




МНТ§ 44. “...ĵuķeli...”, зүхэли (буриад.)








Тайлган “Alqui-bulaa čiulĵu …aĵirğa ķeun keus čabčilalduĵu…” МНТ § 141.

Некоторый свет на средневековую исто­рию племени эхирит проливают упомина­ния о его представи­телях эпохи Чингис­хана в параграфах 120,129, 141 «Сокро­венного сказания монголов», из кото­рых видно, что они принимали достаточ­но заметное участие в политической жиз­ни монгольской степи во второй половине 12 века, т। е। в пери­од, непосредственно предшествовавший созданию Великого Монгольского Улуса.

В параграфе 129 говорится о том, что в то время, когда Чжамуха готовился

Хаадын төрийн цэрэг эрсийн дуу

Dr. Л. Эрдэнэчимэг . Indiana University, Bloomington, USA



Монголчууд хэзээнээс дуу хуурыг эрхэмлэн өдөр тутмынхаа ажил үйлсэд ч хэрэглэсээр ирсэн төдийгүй, нийгэм улс төрийн үйл хэрэгт ч хуурч, дууч хүн чухал үүрэгтэй байсныг түүх сурвалж гэрчилдэг. Ялангуяа дундад эртний үед холбогдох монголын хаад ноёдын өргөө ордонд дуурьсаж байсан дуу хөгжмийн холбогдолт түүхэн мэдээ баримтууд ч өнөө үед олноор олдсоор байна.

Нанхиад сурвалж бичгийн мэдээгээр дундад эртний хаадын өргөөнд дуулагдаж байсан цэрэг эрсийн уянгат дуу, хурим найрын болон жагсаалт бүжиг, жүжгийн дууны үгс нь "Ордны монгол хөгжим" буюу "Монгол аймгийн хөгжим", "Арга билгийн сүүлчийн найруулга" , "Нүүдэлчдийн их бага аялгуу" гэх түүхэн бичгүүдээр уламжлагдан иржээ.
Тухайлбал: Эзэн Чингис хааны хоёр загал морьдын талаар бичсэн "Эр хоёр загал" буюу "Зээргэнэтийн шил" хэмээх урт аялгуут дуунууд нь үе залгамжлан дуулагдсаар ирсэн бөгөөд харин өнөөг хүртэл тэдгээр дууны судлалд холбогдох эзэд нь тодорхойгүй байсан юм. Єөрөр хэлбэл эзэн Чингис хааны хоёр загал морийг магтан дуулсан өдий төдий хувилбар байхаас гадна тэдгээр дууны шүлэглэлд ч анчин харваачдын талаар бус хоёр загал морьдын тухай дуулагддаг байсныг бид мэдэх билээ.

Харин бидний олж үзсэн сүүл үеийн хэрэглэгдэхүүнд дундад эртний үед дуулагдаж байсан эр хоёр загалтай холбогдолтой хэд хэдэн дууны шүлгүүд аялгууны хамт олдсон юм. Тэдгээр дууны шүлэгт: эзэн хааныхаа хоёр загал морийг харван шархдуулсан цэрэг эрс бол "Аш мэргэн" буюу "Андай мэргэн, Ахай мэргэн" гэх анчин гөрөөчдийн талаархи тодорхой өгүүлэмж бүхий дууны шинэ хувилбарууд олдсоор байна.

Андай мэргэн гэх дуунд:
Єргөн голын эхэндү
Гурванзуун жаран зээрд
Єнжин шөнөжин бэлчин айсуй
Андай мэргэн ахай мэргэн
Хоёр ану
Харваж андуурвай (1.143)

Гэхчилэн дууны өгүүлэмжид Андай мэргэн, Аш мэргэн гэх хоёр анчин эздийг тодруулж байгаагаараа онцлогтой юм.
Зарим дуунд эзэн Чингис хааныхаа хоёр загал морьдыг буга, зээр хэмээн андуу харван шархдуулсан тухай өгүүлж байхад зарим хувилбарт: Андай мэргэн, Аш мэргэн гэх анчин харваачид харван шархдуулж байсан гэсэн мэдээг тодруулж байгаа нь уг дууны ая шүлгийн зохиомжийн талаарх хэрэглэгдэхүүнийг улам бүр баяжуулж байгаагаараа чухал ач холбогдолтой баримт юм.

Түүнчлэн "Эзэн Чингисийн төр" хэмээх дуунд: "Эрэхүй" хэмээх газар бэлчиж явсан бугыг эргэхэд нь намнасан тухай дуулж байгаагаас үзэхэд дууны өгүүлэмжээс тухайн үеийн газар нутгийн байршлыг тодруулхаас гадна, эзэн Чингис хааны хоёр загал морьдыг хоёр анчин зээр буга хэмээн "Эрэхүй" буюу "Зээргэнэтийн шил" хэмээх газарт андуу харван шархдуулсан өгүүлэмж байгаа явдал бол эдгээр дуу газар газраар олон төрөл зүйл хэлбэрээр дуулагдан түгэн тархсаны шинж юм.

Эртний буриад-монголчуудын эх оронч цэрэг дайчдын дуунууд

Орос –манжийн хил тогтоогдсоноос хойш XVIII зууны эхэн үед буриад-монголчуудын зарим хэсэг нь хил хамгаалах үүрэгтэй хасаг цэрэг болсон байдаг. Хасаг цэрэг нь албан татвар төлөхгүй, зэр зэвсэгтэй байх ёстой ба тодорхой хугацаагаар хилийн дагуу харуулуудад байршин манжийн талынхнаас газар нутгаа хамгаалах үүрэгтэй байсан. Цэрэг эрсийг хилийн харуулын албанд мордохын өмнөхөн овог аймгийнхан нь дайчин эрсдээ зориулж “үдэшлэг” хийдэг байсан. Үдэшлэг дээр цэргүүдийг толгойлж явах занги дарга нарын эхнэр нь баатар эр нөхөртөө зориулж захиасын дуу дуулдаг байсан ,харин эр нөхөр нь тангарагийн дуугаар хариу барьдаг байсан гэдэг. Занги нарын дуунуудаас нь жинхэнэ буриад-монгол дайчин эрсийн мөн чанар харагдана харин эхнэрүүдийн захиас дуунуудын үгнүүдээс нь жинхэнэ эх орноо хамгаалагчдын эхнэрүүд гэдэг нь ойлгогддог. Эдгээр дуунуудын хэлбэр нь Барга-баатар, Бөртө-чоно, Гоо-марал, Хориодой мэргэн, Алан-гоо эх, Чингис-хааны үеэс уламжлагдан ирсэн байх талтай.
Буриадууд эх оронч эр цэргийн дуунуудыг хүнд хэцүү дайн байлдааны үедээ дуулдаг байсан гэдэг. Буриадын эрэлхэг дайчид Крымийн дайн,1904 оны Японтой хийсэн дайн, Дэлхийн I дайн, Дэлхийн II дайнд оролцож явсан билээ. 1916 онд Дэлхийн I дайны үед Ф. Далбаев занги М.Эрэновын дууг дуулан дайралтанд ордог байсан гэдэг.Харин1939 онд Халхын голын дайны үед М.Забтуев дайн тулаанд занги М.Маршановын дуутай орж байсан.

Занги нарын эхнэрүүдийн дуунууд

Занги Мөнхө Эрээновын эхнэр Галхан Мандриевагийн дуу:

Алтан шарга морёо
Амалан-хазаарлан ябаарай,

Нэгэн гэр бүлийн хувь тавилан

Эцэг: Николай Степанович Гумилёв
(1886-1921)
Николай Степанович Гумилёв нь Оросын “Мөнгөн зуун”-ы алдарт яруу найрагч, уран зохиолын “акмеизм” урсгалыг үндэслэгч мөн Африк тивийг судлаач хүн байв.
-1896-1906 онуудад Царское село (Хааны тосгоны) гимназид суралцсан.
-1906 онд Францын Сорбоны Их сургуульд суралцаж эхэлсэн.
-1908 оноос Африкаар аялж ,судалж эхэлжээ.
-1912 онд уран зохиол урлагийн “акмеизм” урсгалаа тунхаглав.
- Санкт-Петербургийн Их сургуульд суралцсан.
Багаасаа бие муутай хүүхэд байсны хувьд цэрэгт эрүүл мэндээрээ тэнцээгүй. Хэдий тийм ч 1914 онд Дэлхийн I дайн эхлэхэд дүүтэйгээ хамт сайн дураараа армид элсэн дайн тулаанд оролцож эхэлжээ. Дайны талбар дээр эр зоригт гавъяа байгуулсныхаа төлөө хоёр удаа “Георгийн загалмай” одонгоор шагнагдаж явсан. Тэр үеийн олон яруу найрагчид цэрэг, эх орны сэдвийн шүлэг бичдэг байсан ч тэднээс зөвхөн хоёрхон хүн л сайн дураараа дайнд явсны нэг нь Николай Степанович Гумилёв байжээ.
-1917 он хүртэл дайны фронт дээр байсан.
-1918 онд А. Ахматовагаас албан ёсоор салжээ.
-1920 оноос шинэ үеийн Оросын зохиолчдын эвлэлийн үйл ажиллагаанд идэвхитэй оролцож байв.
Монархист үзэл бодлоо нуудаггүй хүн байсан бөгөөд тийм ч учраас 1921 онд коммунистуудыг эсэргүүцсэн бүлэгт оролцсоны улмаас большевик- чекистуудад буудуулан алуулсан байна. Буудуулах үедээ жинхэнэ дайчин удам угсаатай, цагаан гвардийн офицер хүн шиг байлаа гэж оросын “ногоон малгайтан” чекистууд бишрэн ярьж байсан гэдэг.
Анхны шүлгээ тэрээр 6 настай байхдаа бичсэн.Түүнээс хойш олон шүлгийн ном, жүжгийн зохиолууд туурвиж байсан ба мөн орчуулгын бүтээлүүд хийж байжээ.
Николай Гумилёв өөрийгөө төв азиас гаралтай хүн гэж үзэн гарал үүслээрээ бахархаж шүлгэндээ “би онигор нүдтний удам” ," к твоим глазам приближу татарские глаза мои" гэж бичиж байв. Үнэхээр ч түүний удам сударт монголчуудын Алтан ордны улсаас гаралтай тайж Милюк гэдэг хүн байсан.
Коммунист дэглэмийн үед түүний шүлэг зохиолууд хориотой байсан. Одоо үед бүтээлүүд нь олон мянгаар хэвлэгддэгээс гадна шүлгээр нь дуунууд зохиогддог. Одоо үед дурсгалын хөшөөг нь Коктебель, Бежецк хотуудад босгосон.

Эх: Анна Андреевна Ахматова (Горенко)
(1889-1966)
Анна Андреевна Ахматова нь 20-р зууны Оросын алдарт яруу найрагч, зохиолч, орчуулагч, шүүмжлэгч хүн байжээ. 1920 оноос залуугаараа оросын сонгодог яруу найрагчдын тоонд орсон.
Ардын дайсны охин, хувьсгалын эсэргүү хүний эхнэр, эсэргүү буруу номтны эхийн хувьд бүх амьдралаа нам засаг, до ямныхны байнгын хяналт, дарамтан доор өнгөрөөсөн. Ном зохиолыг нь бараг хэвлэдэггүй байсан бөгөөд зарим зохиол нь түүний нас барснаас бүр 20 жилийн дараа хэвлэгдсэн байдаг. Бүтээлийг нь хэвлэл мэдээллээр байнга муулж түүнийг үл ойшоож байжээ. ЗХУ коммунист намын төв хороо нь1946 онд түүнийг хуучны язгууртны хөрөнгөтний “урлагийн төлөө урлагийг” суртачлагч гэж буруутгасан тусгай тогтоол гаргаж байсан.
Хэдий тийм ч түүний бүтээл олон тооны гадаад дотоодын соёл боловсролтой хүмүүс дунд өндөрөөр үнэлэгдэж байв. 1962 онд тэрээр Нобелийн шагналд нэр дэвшигдэж байсан.
-1964 онд Италийн Этна-Таормина шагнал хүртсэн.
-1965 онд Оксфордын Их сургуулийн хүндэт доктор болжээ.
Бараг бүх амьдралаараа гадаад явах эрхгүй байв. Ойрын найз нөхөд нь байнга хэлмэгдэж байсан. Өөрийн хүнд хүчир эмгэнэлт амьдралын тухай “Реквием” найраглалаа бичсэн байдаг.
Алтан ордны сүүлчийн Их хаан Ахмат хааны нэрийг тэрээр өөрийн урлагийн нэр болгон авсан. Яагаад гэвэл түүний эхийн талын элэнц эмэг болох П.Ф.Ахматова нь эцгийн талаараа Алтан ордны сүүлчийн Их хаан Ахматын удам оросын тайж Ахматовынханаас гаралтай хүн байсан. Харин эхийн талаараа монголын Чагаадай(Цагаадай) хааны удам, оросын тайж Чагадаевынхны хүн болдог. Аль аль талаасаа Чингис хааны удмын хүн байсан байна.
Одоо үед дэлхийн олон оронд түүний шүлгийн ном олон мянган хувиар хэвлэгддэг болсон. Санкт-Петербург хотод А. Ахматовагийн гэр-музей, олон хотуудад хөшөө дурсгалууд нь байдаг ба жил болгон түүний дурсамж, дурсгалын үдэшлэгүүд зохиогдож байна.

Хүү: Лев (Арслан бэх) Николаевич Гумилёв.
(1912-1992)
Тэрээр ЗХУ-ын түүхийн ухааны доктор, газар зүйн ухааны доктор, угсаатан судлаач, яруу найрагч, перс хэлний орчуулагч хүн байв.
Санкт-Петербүрг хотын дэргэдэх Царское село (Хааны тосгон) гэдэг газар 1912 онд төрсөн.
-1930-1934 онуудад төрөл бүрийн экспедицид ажиллаж байв.
-1934 онд Ленинград хотын Их сургуулийн оюутан байсан.
-1935 онд ардын дайсны хүү... гэгдэн баривчлагджээ.
-1937 онд чөлөөлөгдөн эргээд сургуульдаа орсон.
1938 онд дахин баривчлагдан 5 жилээр хилс хэргээр шийтгэгдэн Норильскийн хорих лагерийн (Норлаг) улс төрийн хоригдол болжээ. Норлагд газар ухагч, газрын гүний уурхайчин, номын санч, геологчийн ажил хийж байсан.
Хоригдох хугацаа дууссаны дараа Норильскд гадагш гарах эрхгүй оршин суугч болсон. Энэ үедээ Доод Түнгүүск гэдэг газар том хэмжээний төмрийн орд нээсэн байдаг. Үүнийхээ шагналд сайн дураараа армид элсэх ба дайны фронтод явуулахыг хүссэн хүсэлтийг нь дарга нар нь зөвшөөрсөн.
1944 оны 10-сарын 13-наас сайн дурын байлдагч цэрэг, 1-р Белорусын фронтын байлдагч болж Польшийг германы нацистуудаас чөлөөлсөн ба Берлин хотыг эзлэх тулалдаанд оролцсон. Хэдий олон тулалдаанд эр зориг санаачлага гарган байлдаж байсан ч улс төрийн хэрэгтэн байсны хувьд одонгоор шагнуулж байгаагүй. Дотныхоо найз нөхдийн дунд өөрийгөө цэрэг дайчдын удмын хүн гэж ярьдаг байжээ. Тэрээр цэрэг дайны сэдвийн олон шүлгүүд бичсэн.
-Дайн дууссаны дараа Ленинград хотын Их сургуульдаа эргэн орж 1946 төгссөн .
-1946 онд дэд эрдэмтний цолоо хамгаалсан.
1949 онд ЗХУ-ын Аюулгүй байдлын яамны Онцгой зөвлөл Л.Гумилёвыг зөвлөлт засгийн эсрэг хөдөлгөөнд оролцсон, террорист санаатай байсан, зөвлөлт нам засгийн эсрэг ухуулга явуулсан гэх хэргээр буруутгаж дахин хэлмэгдүүлэн баривчилж 10 жилээр шийтгэсэн байна. Улмаар 1956 онд цагааджээ.
-1961 онд түүхийн ухааны доктор болсон.
-1974 онд газар зүйн ухааны докторын зэрэг хамгаалав.
Лев Гумилёв бол евразийн үзэлтнүүдийн том төлөөлөгч, евразийн үзлийг шинэ шатанд хөгжүүлэн аваачсан, үндэстэн бүрдэлтийн талаар олон судалгаа, шинэ онол, нээлтүүдийг хийсэн бөгөөд төв азийн улс түмнүүдийн түүхийн талаар олон ном туурвисан билээ. Түүний эрдэм шинжилгээний өв уламжлал дэлхий даяар тархсан. Монгол судлалаар олон тооны зохиол бичсэн ба хүннүчүүдийн тухай зохиолоо шоронд байхдаа бичсэн байдаг.
ЗХУ төдийгүй Монгол улсад чЧингис хааныг муулж байх үед Лев Гумилёв Чингисийн Монгол, Төв азийн нүүдэлчдийн нэр төрийг хамгаалан магтан дуулж явсан хүн билээ. Энэхүү үйл хэрэгт бүх насаа зориулснаас гадна ийм үзэл бодлоосоо болж хэлмэгдэж байсан хүн юм. Эцэг эх нь хүртэл Чингисийн цус тээж явдгийн хувьд хэлмэгдэж байв.
Газар газрын “нохой Шариковууд” (монгол гаралтай алдарт зохиолч Михаил Булгаковын хэллэгээр) Хамаг Монголын өндөр өв уламжлал тээгчдийг үгүй хийн устгасан билээ. Монгол улсад ч мөн ижил харь муу гентэй “ногоон малгайтан Шариковууд” монголчуудын сор болсон яруу найрагч Боржигон Дашдоржийн Нацагдорж, Ринчиний Чойном нарыг тамлан зовоож цаг бусаар нас барахад хүргэсэн.
Монгол улсын овог аймаг,өвөг дээдсийнхээ өндөр өв уламжлаа умартсан гурван үеийн ядуу сэтгэхүйтэй удирдагчид Хамаг монголын энэ агуу хүний ганц мөрөөдлийг биелүүлэх сэтгэл санаа дутсан байдаг.
Арслан бэхийн бүх амьдралынх нь ганц мөрөөдөл бол өвөг дээдсийнхээ нутаг Чингисийн Монголд очиж үзэх явдал байсан билээ.




















Лев (Арслан) Гумилёв

Анна Ахматова зураач Амедео Модильяни

Анхны хүн Адамын эрэлд.Чингис хааны ген

Д. Сүхбаатар Монго-манжийн Хайси аймгийн хүн

Д. Сүхбаатар Монго-манжийн

Хайси аймгийн хүн

XX-р зууны эхэн үеийн улс төр, цэргийн нэрт зүтгэлтэн Дамдины Сүхбаатарын гарал үүслийн талаар олон янзын таамаглал яригдаж байгаа билээ. Зөвхөн Д.Сүхбаатарын судалгаагаар намын түүхийн институтэд 23 жил ажилласан доктор О.Пүрэв нь Д.Сүхбаатарыг Өвөр монголын Үзэмчин аймгаас гаралтай Хайс-Хайсу овгийн хүн мөн гэж үзэж байсан. Судлаач, академич, доктор Т.Намжил мөн адил Д.Сүхбаатар Хайсу овогтой гэдэг.

1922 оны Сэцэн хан аймгийн Ёст бээс Доржжавын хошууны бүх хүний нэр, овог, нас, өрх ам, малын тоог тодорхойлсон бүртгэлээс...

Сайд жанжин Сүхбаатар, ургийн овог Хайсу, нас 28. Өрх 3. Лам Дэндэв нас 33, хар Эрэнчин нас 31 /зарим номонд Аранжин гэж ташаарсан нь буй/, хөвгүүн Төмөр нас 3, эх Ханджав нас 62, ноёхон Янжин нас 30, эм Мандал нас 35, хүүхэн Долгор нас 21, Оюун 6 настай, ам 9. Адуу 11, үхэр 10, хонь 10 гэж бүртгэгдсэн байна.

Чингис хаан, Алан-гоо эх, Бөртө чонын тоонто нутгууд ба МНТовчоонд дурдагддаг зарим нэгэн түүхэн газруудын тухай

Дэлхийн түүхэндэх хамгийн том, их гүрэн болох Их Монгол улсыг үндэслэгч Чингис-хаан ба түүний өвөг дээдсийн тоонто нутгуудыг зөв тодорхойлох нь нийт монголчуудын маш чухал нэгэн асуудал билээ. Эрт дээр үед болж өнгөрсөн үйл явдлууд болон түүхэн хүмүүсийн төрсөн газруудыг тогтоохдоо зөвхөн үнэнг баримтлах учиртай . Орчин үеийн дэлхийн шинжлэх ухааны шинэ дэвшилт, ололт дээр тулгуурласан, ямар нэгэн хуучин, харанхуй, явцуу үзэл ойлголтод баригдалгүйгээр түүхийн асуудлуудыг тодорхойлох ёстой билээ.

“Монголын нууц товчоо”, ”Судрын чуулган” гэх мэт эртний түүхэн зохиолуудад Чингис хаан “Onan-nu deli’ün-boldaq” гэдэг газар мэндэлсэн хэмээн бичиж ирсэн бөгөөд уг газрыг эрж хайн тогтоох ажил үе үеийн дэлхийн эрдэмтдийн сонирхлыг ихээхэн татаж ирсэн.

Эрдэмтдийн судалгаагаар Чингис хааны төрсөн газрын талаар дараах санаа, таамгууд байдаг.

1. Буриадын анхны эрдэмтэн Дорж Банзаровын үзлээр Онон голын Их арал хавьд төрсөн хэмээн үзсэн байдаг.

2. Судар бичгийн хүрэлээнгийн захирал Онхуд Сангаажавын Жамъян Хэнтий аймгийн Дадал сумын нутаг дахь Гурван нуурын хойд хөвөөнд уг газар байна гэсэн санааг анх гаргасан.

3. Мөн Онхуд С. Жамъяны Хан Хэнтий уулын баруун өмнө зүг Хэрлэн голын баруун этгээдэд Дэлгэрхаан хэмээх уулын өвөрт байж магад гэсэн санаа бас байдаг.

4. Ж.Бадамдаш, Д.Базаргүр нар Биндэр сумын төвийн өмнөх Ламын ухааг Дэлүүн болдог хэмээн үзсэн.

Өнөө цагийн Монгол улсын эрдэмтэд Чингис хааны төрсөн газар нутаг нь Монгол улсын Хэнтий аймгийн Онон, Балж хоёр голын боом бэлчирт Дадал сумын ойролцоо Гурван нуур хэмээх газар мөн гэж үздэг. Тус газарт их хаандаа чулуун хөшөө босгон олон арван жил зөвхөн энэ л нутгиййг эзэн хааныхаа төрсөн газар угаасан ус хэмээн үзэж ирсэн билээ.

Харин МНТовчоо болон бусад түүхийн судалгаа, сансраас авсан газрын зураг дээрх мэдээллийг судалж үзэхэд Чингис-хаан мэндэлсэн гэгдэж буй уг газар нь үнэндээ Бодончирын ургаасаа салан Онон гол уруу туугдаж хүрч очсон Онон гол, Балжийн голын боом орчмын Балжын голын арал болох нь ил байна. Иймээс манай эрдэмтэд Чингис хааны төрсөн газар нутгийг тогдоохдоо эндүүрч том алдаа хийсэн нь тодорхой байна.